Miro Villar

Nomeado por:
Xoán Carlos Domínguez Alberte
Xavier Queipo
Rosalía Fernández Rial
Xosé Iglesias

Nomea a:
A min resúltame de todo punto imposible citar só dez nomes de poetas.
Velaquí unha listaxe que se me ocorre arestora, mais se callar dentro dun momento xa faría outra listaxe ben distinta.
Xosé Luís Méndez Ferrín
Xohana Torres
Bernardino Graña
Darío Xoán Cabana
Xosé Mª Álvarez Cáccamo
Pilar Pallarés
Ana Romaní
Rafa Villar
Olga Novo
Estevo Creus

Bio-bibliografía:
Miro Villar (Cee, 1965).
Doutor en Teoría da Literatura e Literatura Comparada coa Tese A poesía galega de Antón Zapata García. Edición e estudo.
Profesor de lingua e literatura galegas, poeta, narrador e crítico literario en diversas revistas.
Formou parte do Batallón Literario da Costa da Morte e como poeta publicou Ausencias pretéritas
(1992), 42 décimas de febre (1994), Abecedario da desolación (1997; premio Tívoli-Europa 1998), Equinoccio de primavera (1998; finalista do premio Tívoli-Europa 1999), Gameleiros (2002) e As crebas (2011).
En narrativa e literatura infantil e xuvenil publicou a serie Carlota, a marmota (2000), Carlota e a bota perdida (2003), Carlota e a gaivota patiamarela (2006), O nariz de Fiz (2009) e A cobiza do verme Noel (2011).
No eido do ensaio é autor de varias edicións críticas, como a Antoloxía poética de Gonzalo López Abente (1995), Unha lectura de O soño sulagado (1998), Roberto Blanco Torres. Orballo da medianoite (1998), A poesía galega de Xervasio Paz Lestón (1998), Indo para máis perto. A señardade no puño de Alexandre Cribeiro (2004), A roseira da soidade de Antón Zapata García (2005), Poesía galega completa e textos en prosa de Emilio Álvarez Blázquez (2005), a antoloxía do poeta Bernardino Graña Ser auga, darse en auga (2011) e o inédito de Gonzalo López Abente Bretemada (2011), alén de ser coautor dos tomos de Publicacións periódicas e Obras no Dicionario da Literatura Galega (1997/1999) e, xunto a Xesús Alonso Montero, dos Textos e documentos para o congreso sobre García Lorca (1998).

Na rede:
www.crebas.blogaliza.org

Poética:
Para iso reproduzo a versión galega dun artigo da miña autoría publicado no último número da Rivista Italiana di Letteratura Comparata, anno X, n. 13, novembre 1999. Besa Editrice.

A POESÍA… ARMA DE FUTURO?

La poesía es un arma cargada de futuro escribía o poeta español Gabriel Celaya, na época do ‘socialrealismo’. Fronte a este fermoso verso, a miña intervención principia nunha pregunta: É a poesía, hoxe, en Europa, unha arma cargada de futuro? Dificilmente. A opinión que vou defender móvese, cando menos, no terreo da dúbida e do escepticismo con respecto á afirmación de que a poesía, e en xeral a literatura, teñan potencialidade de seu para ser unha ferramenta máis na man do xénero humano que sexa útil na construcción dun cambio ou dunha transformación social.
Antes de máis, citarei un parágrafo pertencente a unha “Autopoética” que me foi solicitada hai case dous anos para unha antoloxía da obra de oito novos poetas galegos da década dos noventa, intitulada Para saír do século. Nova proposta poética. Dicía eu:
A palabra poética é unha das armas máis potentes do acto da comunicación, aínda que non sexa a única e nin sequera a máis importante, e está posta, alomenos no meu caso, ao servicio da introspección e na procura de me atopar moitas veces a min mesmo. (…)
Para nada pretende a transformación de ninguén e de ningunha cousa, causa que lle pertence ao home que hai en min e nunca ao poeta, iso non quere dicir que a miña palabra poética non se puxese nalgunha ocasión ao servicio da insubmisión, da amnistía para presas e presos independentistas galegos, da defensa do socialismo (Ausencias pretéritas dedica os dereitos de autor como gran de millo para romper o bloqueo económico a Cuba), da normalización da lingua e da nosa cultura, da independencia da patria…, aínda así non acredito no seu potencial para inducir unha metamorfose que non sexa estrictamente individual. Por iso, non concordo moito co noso poeta Celso Emilio Ferreiro —máximo representante do socialrealismo na poesía galega e grande lector de Salvatore Quasimodo— cando escribe que os poetas: Teñen que retorcerlle o pescozo ao reiseñor do lirismo lacrimóxeno, saudosento, vello estilo. En troques, teñen que mergullarse con desesperado esforzo no mundo social da nosa terra; nos problemas do noso tempo; nas angurias das nosas xentes. En cambio estou moi próximo do Celso Emilio Ferreiro que poetiza: investiga a verdade do teu tempo / i alcontrarás a túa poesía.
Este fragmento resume perfectamente o que vai ser o meu punto de partida e, ao mesmo tempo, o meu punto de chegada: a incerteza, por non dicir a incredulidade, que teño a respecto de que a escrita poética poida ser unha ferramenta útil nun proceso de transformación ou cambio social no que eu, como marxista, aínda acredito. Todo isto non quere dicir que lle negue a calquera escritora ou escritor a posibilidade de participar como tal nesa causa (que é a miña causa), senón que considero que o seu protagonismo mediático é menor do que pode achegar un dirixente político, sindical ou estudantil. E isto é así, nomeadamente, por dúas razóns:
Dunha banda, porque a práctica política devén nunha linguaxe moito máis directa, na que calquera valor simbólico da palabra está en función de atacar de maneira radical (étimo, de raíz) o problema da fractura social —entre primeiro e terceiro mundo, entre ricos e pobres, …—; e doutra banda pola cantidade e a calidade dos destinatarios. Non podemos enganarnos, con escasas excepcións, case ningún poeta galego excede dos 500 lectores/as, non son moitos os que se aproximan a esa cifra e a maioría nin sequera chega á metade. Polo tanto, trátase pois dun pequeno círculo, endogámico, sen a penas incidencia real na sociedade. Para que as mensaxes dos poetas tivesen certo potencial necesitarían dunha caixa de resonancia moito maior.
Xa o dicía moito mellor ca min o poeta alemán Arnfried Astel: “O home, para quen escribo / non le”. Velaí pois un dos maiores problemas. Pregunto, é posible que a escrita (coa súa linguaxe cifrada) sexa forza motora para calquera persoa marxinada no seu status económico, político, social ou sexual? Dificilmente.
Ora ben, certo é que a escrita converte ao escritor nun referente social e isto si que pode ser aproveitado para a concienciación. Precisamente non hai moito, conmemorouse o centenario da carta aberta J’Accuse…! (Eu acuso…) do escritor francés Emile Zola ao presidente da República, publicada no xornal L’Aurore o 13 de xaneiro de 1898. Zola foi xulgado e condenado por este texto no que defendía a inocencia do capitán Dreyffus, acusado falsamente de espiar para os alemáns. A súa privación de liberdade provocou a aparición dun manifesto de apoio que asinaron coñecidos homes da cultura como Jarrey, Anatole France, Gide, Monet ou Proust, mesmo foráneos como Mark Twain. Desde aquela data apareceron no mundo ducias de manifestos en defensa das causas máis diversas, mais tamén é inmensa a nómina de poetas, músicos, filósofos…, que se posicionaron a favor do poder instituído ou na procura de favores, pois non hai que esquecer que como di Gramsci, hai intelectuais que se achegan ao socialismo buscando nel un ascenso persoal…”. Exemplos hainos na literatura galega e tamén a centos en todo o planeta.
Concordo coa escritora alemana Hilde Domin que no seu ensaio Para que a lírica hoxe? [1975] sinala, adecuadamente na miña opinión, que a gran maioría dos poemas políticos ou públicos, de preferir esta outra denominación, non son máis eficaces que outros poemas e desde logo son competidores máis febles cando se comparan con calquera análise publicitaria ou cunha boa reportaxe televisiva. Esta magnífica poeta e crítica tamén lembra que cando o escritor reclamou ser un propagandista simplemente produciu unha arte mala, confundindo a ficción co reportaxe e coa documentación, isto é a non arte, porque toda arte é creación e un universo de formas simbólicas.
Anteriormente, Herbert Marcuse [1971] fora un dos primeiros en revelar que “Tampouco nunha sociedade liberada coinciden a arte e a realidade (…) Quen abandona a arte como algo aparentemente burgués sucumbe ao malo establecido e en sentido obxectivo é un reaccionario”. Tamén o poeta Hans Magnus Enzensberger pasou de manter en1962 aopinión de que “A misión política da lírica consiste en rexeitar toda misión e falar por todos, aínda alí onde non fala de ninguén” para soster con posterioridade “Cando en 1968 nos botamos á rúa, non levabamos na man libros de poesía, senón análise e pedras. O poema volveuse inútil”.
Esta é tamén a miña opinión. Por citarmos algún exemplo que considero representativo: en Timor Leste, Xanana Gusmão está preso pola súa acción política a prol da autodeterminación do pobo timorense e non polos seus fermosos poemas. O euskaldun Joseba Sarrionaindía vive na clandestinidade e no exilio, non polos seus textos poéticos senón pola súa presunta colaboración coa organización armada do movemento de liberación nacional basco. E o subcomandante Marcos aínda resiste na selva Lacandona de Chiapas gracias á autoorganización e non polos seus líricos comunicados en Internet.
Así pois, os versos non son nada, non hai máis que lembrar movementos dos anos sesenta como os beatniks (Allen Ginsberg dixit: “Quen se atreva a unha guerra contra as rosas, que a teña”), pois ben, perderon a batalla e foron asumidos polo sistema.
En definitiva, e xa remato, a política é necesaria para a transformación ou o cambio social mentres que a creación literaria pode ser un grao de millo, sempre insuficiente, á hora de satisfacer a fame de calquera pobo. E o poeta galego aínda está na necesidade de pasar da poesía (sen a abandonar) á acción política reivindicativa. Ao poeta galego aínda lle fan falta moitos exercicios de autocrítica como o realizado por Arthur Rimbaud, quen nas súas cartas a respecto da Comuna falaba de que tería que estar en París xunto aos que morrían. Daquela, Lamartine estivo no balcón da casa do concello mesturado coa multitude, Baudelaire berrando nas barricadas, Hugo no exilio… mentres que Rimbaud, aquel que denunciaba Je n’aurai jamais ma main (A miña man nunca será miña) e que aos dezasete anos xa redactara un proxecto de constitución comunista, estaba a emborracharse na taberna.
E a poesía? Cal debe ser a función da poesía hoxe? Responderei con este poema, intitulado precisamente Metapoesía II [de Equinoccio de primavera].
METAPOESÍA (II)

Con símil e metáfora de emblema,
hipérbole e imaxe de estandarte,
con estas armas veño a convocarte,
Poesía, é dicir, ficción suprema.

E un día combater contra o sistema,
outro falar de amor, outro só de arte,
verte nacer espida e agrandarte,
Poesía, é dicir, ficción suprema.

Labrarte en verso exacto e ben rimado
ou libre, nunca exento de cadencia,
Poesía, é dicir, suma aparencia.

Acharme en ti vencido, ilusionado,
ser opaco e vestir a transparencia,
Poesía, é dicir, suma aparencia.

Poemas:
A quentura dos libros non conforta,
non enche a sequidade do vacío,
non outona nin dá froito tardío,
non deixa de ser verso en folla morta.

A quentura dos libros nada aporta,
nada con que matar un arrepío,
nada con que escoitar un asubío,
nada con que vencer a unha comporta.

A quentura dos libros é vendaxe,
é gasa, sulfamida, esparadrapo,
é postema que axiña debilita.

A quentura dos libros é miudaxe,
é remendo cosido dun farrapo,
é dor de desamor que non se evita.

De Ausencias pretéritas (1992)

 

 

LL
Mon cor està casa d’amors
e mos ulls fontanes de plors.
Entre gauig estaig e dolors.
RAIMON LLULL

a casa antiga e nobre deste amor, desta ardencia,
podrece pouco a pouco, despaciosas as trabes
senten os anunciados picores do abandono
e a comechume deixa revelación da febra
desprendida, seremos edificio en ruínas

na cidade da noite, clarísima desorde
na arquitectura dúctil do tacto, nas paredes
morre a cor da frescura que os anos acreditan
perecedoira, beixos de vento baten feros
nas portas desgonzadas e vidros esmiuzados

avanzan lentamente no rostro que endurece,
agochado nas fiestras, e nos ollos, opacos
e brillantes a un tempo, penduran arañeiras
que ornamentan bagullas como fiaños de seda,
carunchadas madeiras informan do silencio

que entrou na casa, roto por moscas de recordos
no excremento da inútil evocación. a casa
do noso amor desflora sen ter sido habitada,
cuberta dun po mesto que os dedos non mimaron.
e cando miro tanto, tanto e tan grande caos

sinto que tamén todo, todo absolutamente
rompe dentro, con trabes que a penas conexionan
a armazón na fraqueza do ánimo, mentres penso
que restaurar acaso sexa angueira imposible.
seremos, finalmente, desolación do corpo.

De Abecedario da desolación (1997)

 

 

ADÁN DESEXA MORRER NO PARAÍSO DE EVA

Na laranxa que filtran os teus brazos
cando me fas entrar no teu dominio,
nos peros onde enauga o meu designio
oculto como o mar e os seus argazos,

nas mazás do pecado, nos abrazos,
degoiro ser Adán, sen raciocinio,
no pexego zugado en condominio,
desexo ata morrer coma pedrazos,

no líquido azucrado que me dás,
que bebo pouco a pouco, con agrado
pois acórdame o odor dunha begonia,

na laranxa, nos peros, nas mazás,
no pexego e no líquido azucrado
degoiro o teu sabor de macedonia.

 

 

OS MEUS ZAPATOS

Aqueles meus zapatos que noutrora
foran lustrosos, húmidos un día
de tanto andaren sós, sen alegría,
amolecendo bóchegas cadora,

aqueles meus zapatos, na aurora
mollados de amargor, da dor máis fría,
e gastados de insán melancolía,
xa son zapatos novos arestora,

deron en recobrar o brillo antigo
ao queceren no lume permanente
das mans pequenas, fráxiles, inmensas,

poderosas no amor, no seu abrigo,
aqueles meus zapatos, de repente,
descubriron as cousas más intensas.

 

 

NEGACIÓN DE ULISES E TESEO

Se algunha vez tiveses que agardar entre fío
e tecidos, non sexas Penélope que tece
e destece os bordados axiña que anoitece.
Ulises non existe, foi verso fuxidío.

Se algunha vez tiveses que agardar entre fío
e tecidos, non sexas Ariadna que ofrece
saír do labirinto mortal a quen a esquece.
Teseo non existe, só queda o desafío.

Se algunha vez eu debo partir como Odiseo
prefiro voltar sempre vencido a Compostela.
Non me importa a derrota se ti me identificas.

Se algunha vez eu debo marchar como Teseo
non ha ser Artemisa fluxo do meu Sarela.
Non me importa ser lama se ti me purificas.

De Equinoccio de primavera (1998)

 

 

“DIONI”
En cada mariñeiro dorme un ser mitolóxico,
con dous potentes brazos que nas extremidades
se bifurcan en oito tentáculos ventosas,
e cando no horizonte venta a voz do perigo
espertan oito brazos a apegarse na vida.

 

 

“CHE”
No deserto que somos calquera pescador
é home que multiplica peixe e pan para os seus,
en completo silencio reinventa o evanxeo
segundo San Mateo. Nunca haberá cronistas
para daren noticia do cotián milagre.

 

 

“XIROLO”

¿E se a boca da nasa sempre fose un silencio?
¿E se no útero, dentro, non houbese placenta?
¿E se as noites e os días fillasen tempestades?
¿E se nunca amencese nin se vise a ardora?
Meu capitán, o inferno. Meu capitán, o inferno.

 

 

“CAMA DE PIEDRA”

Os listos ollos aguias do mariñeiro nunca
leron libros de Stevenson, Melville, London, Verne,
pero os dedos buliron en páxinas de tinta
onde estaban escritas as marcas do mar, cofres
ocultos que abre a chave do aparello da vida.

 

 

“QUINÓN”

As nubes da incerteza ferintes coma o sol,
sempre sodes Ulises, hai sempre unha Penélope
que agarda con tecidos. E Ítaca está distante
mesmo que fose a penas unha marea de horas,
e Ítaca está distante mesmo que sempre volvas.

 

 

“MANSA”

Lobos de mar é o nome que vos dá quen ignora
a mansedume de ollos e corazón, quen segue
os tópicos da escrita, quen descoñece aínda
que a boia é unha marca non só para aparellos
senón para levardes o umbilical da terra.

De Gameleiros (2002)

 

 

Regreso a casa
Aló vas transparente, como serea atlántica de Lugrís, nos adeuses da invernía que chega, emigras desde o frío a mares do interior na procura da cálida placenta dos afectos que alimenta a palabra orixinal do berce.
Escoitas nas ribeiras serróns e tronzadores e arrecendes outrora o po das serraduras que decoraba as saias da nena rebuldeira en mañás de madeira e de olladas de esguello.
E falas coas escuadras, co nivel, co compás, e acoden á conversa as gubias e os formóns e tamén xa se escoita íntimo o berbiquí a facerche preguntas sobre a inmensidade das mareas no corpo da gamela que soñas.

 

 

O cárcere
dame tu mano
espera
debo ajustar mi cuerpo
hasta alcanzarte
«Dame tu mano», Saudade (1999), CLARIBEL ALEGRÍA
Máncaste como o Sol de febreiro dá en Gures e sentes o abandono na pel de Caneliñas, un lugar de cetáceos, confín da desmemoria que proe nos sentidos con reverberación.
Pensas de xeito inútil qué axustes no teu corpo son precisos agora no leito das baleas para non percibires arpóns cheos de dúbidas a desangraren lentos os solpores do inverno.
E soñas co panóptico dun cárcere distante, non é Reading, son outras as baladas e o canto fala de liberdade, sutil antimonía, e comungas cos presos os motivos da culpa, todos tan diferentes como as mans que descobres, semellantes ás túas no afán inaprensible.

 

 

Os deuses son palabras
los dioses son palabras,
con el silencio mueren.
«Desde fuera», Ítaca (1972), FRANCISCA AGUIRRE
Os deuses son palabras e co silencio morren, como morren salseiros mollando rostros ebrios na grata intimidade de espellos matinais.
E as pegadas do inverno sinalan un camiño de papeis amarelos nas táboas da amizade, con manchas de alcatrán que protexen o barco.
As madeiras podrecen, nin tanto galipote pode tapar as fendas, os deuses son palabras que se perden no mar como aparellos rotos.
Os cestos, os garruchos, as patelas e os paxes xa non se enchen de peixe, nin sequera de argazo, só papeis amarelos que anuncian o mal tempo.
E ti ocultas o rostro sen palabras nin deuses, deixa agora que falen do mar as atadeiras.

 

 

O mar (I)
Un mar, creedme, necesito un mar,
un mar donde llorar a mares
y que nadie lo note.
«Testigo de excepción», Ítaca (1972), FRANCISCA AGUIRRE
No mar de Caldebarcos atopaches o mar que ti necesitabas e os abrazos das vagas que rompían nos baixos chegaron ata as dunas e interromperon páxinas nos estáticos ollos onde se detivera a lectura do tempo, e as vagas penetraron oportunas no libro para levaren Coetzee na resaca da tarde e deixaren o sal nos tellados das casas, construcións mariñeiras con solainas de area e argazos nas varandas dos balcóns e nas portas.
No mar de Caldebarcos atopaches o mar e fostes de mans dadas nun paseo de días que trouxeron a calma mais non o esquecemento, porque o sal é perenne como o son as mareas.

 

 

O mar (II)
En la noche fui hasta el mar para pedir socorro
y el mar me respondió socorro.
«Triste fiera», Ítaca (1972), FRANCISCA AGUIRRE
E fuches deica o mar para pedir socorro como as voces do náufrago que oe a costa da morte, como aqueles lamentos onda a punta do Boi, cemiterio de ingleses que olla areal de Trece.
E o mar trouxo buguinas con mensaxes cifradas, de afastados lugares no horizontal das terras, de paisaxes oblicuas na vertical do tempo, que o teu coñecemento non puido transcribir.
Viñan das errabundas fantasmas do pasado que cargaban a culpa nos seus lombos fenicios.
Quixeches o comercio da túa dor atlántica coa luz mediterránea mais todo era sonámbulo desacorde dos soños, porque do mar quedaron tan só sabas de area do deserto de Siria.
De As crebas (2011).